Kazimierz Kania een vergeten bevrijder

Kees Rutten, een vrijwilliger bij het Memorial kwam op facebook een verhaal tegen van twee broers die Baarle-Nassau bevrijd hebben. Hij vond het een heel bijzonder verhaal en na wat speurwerk te hebben gedaan is hij bij de Heemkunde kring Baarle-Nassau uitgekomen. Die hebben hem het verhaal toegestuurd en bij deze wil Kees het graag delen.

Familietragedie op 3 oktober 1944 in Baarle-Nassau

Kazimierz Kania een vergeten bevrijder

door ADRIAN POHL

Adrian Pohl (1982) woont sinds 2011 in Poppel. Hij is van Poolse afkomst en zeer geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog en dan vooral het aandeel dat de Poolse bevrijders daarin hebben gehad. Tijdens de voorbereiding van het themanummer ’75 jaar bevrijding WO-2’ van Van Wirskaante (september 2019) heeft hij contact gezocht met Amalia. Het heeft geresulteerd in bijgaand artikel. Adrian Pohl is ook lid van de heemkundekring.

Twee Poolse broers, allebei tankbestuurder bij het 2e Pantserregiment van de 1e Poolse Pantserdivisie, namen beiden deel aan de bevrijding van Baarle. De jongste van de twee kwam om bij de gevechten. 3 oktober 1944, de dag waarop Baarle wordt bevrijd, is voor de overlblijvende broer een zeer bijzondere dag. Adrian Pohl zocht het uit voor Amalia.

Begin oktober 1944 krijgt de 1e Poolse Pantserdivisie opdracht om vanaf het Kanaal Dessel-Schoten richting Tilburg te gaan. De divisie bestaat uit twee groepen. De 3e infanteriebrigade valt Zondereigen aan. Een tweede groep, de 10e Pantserbrigade waaronder ook het 2e Pantserregiment valt, vertrekt vanuit Merksplas richting Baarle-Nassau en stuit op sterk verzet in Noord Bosch en de Venheide, het gebied waar nu de nieuwe woonwjk van Weelde-Station ligt. Tijdens die aanval werkt het 2e Pantserregiment Regiment samen met het 10e Regiment Dragonders.

Weelde-Statie
Op 1 oktober 1944 gaat het 2e Pantserregiment voorop richting Baarle-Nassau. Het komt tegenover een sterke verdediging rond het station van Weelde-Statie te staan. Na twee dagen vechten lukt het veel Duitse artilleriekanonnen te vernietigen. Ook worden 70 Duitsers krijgsgevangen genomen. Op 3 oktober steekt het 2e Pantserregiment de Belgisch-Nederlandse grens over en gaat direct verder richting Baarle. Er wordt een aanval uitgevoerd op de oostelijke rand van Baarle. Na een harde strijd wordt Baarle-Hertog ingenomen in een gezamenlijke actie van het 2e Pantserregiment en het 10e Regiment Dragonders. Tegelijkertijd maakt het 2e Pantserregiment een manoeuvre in oostelijke richting om de omgeving van de Oordeelsestraat, Heikant en Bedaf te bevrijden. Op hetzelfde moment voert de 3e Infanteriebrigade een laatste aanval op Baarle-Nassau uit. Het dorp wordt op de avond van 3 oktober ingenomen. De straatgevechten duren de hele nacht.

Familietragedie
Op die derde oktober heeft ook een familietragedie plaatsgevonden. In het 2e Pantserregiment dienen twee broers Kania, die allebei voor. de bevrijding van Baarle-Nassau hebben gevochten. Zygmunt, de oudste van de twee, is geboren op 9 februari 1915 (service nummer V 3693/64/I). Kazimierz Kania (service nummer V 11994/36/I) is drie jaar later geboren op 10 februari 1918. Beiden zijn afkomstig uit het dorpje Ostojow halverwege Warschau en Krakau.
Op 3 oktober 1944 vallen de broers met hun Pantserdivisie Duitse posities aan. Zygmunt Kania, commandant van de tank, rijdt voorop. Achter hem rijdt zijn jongere broer Kazimierz. Volgens wat in de familie wordt verteld, rijden beide tanks door het struikgewas. Zygmunt is er veilig door gekomen. Een fatale treffer heeft de tweede tank geraakt. Zygmunt is getuige van de dood van zijn jongere broer. Voor zover ik heb kunnen achterhalen is Kazimierz Kania als enige van de tankbemanning op het slagveld gestorven.
Hij wordt begraven op de tijdelijke Poolse militaire begraafplaats in Merksplas, in veld A rij 1 graf nummer 18. Op verschillende foto's is steeds te zien dat het graf van Kazimierz is versierd. Zijn broer Zygmunt, hij verblijft tot maart 1945 in Noord-Brabant, blijft er voor zorgen. Ook later, tijdens de bezetting van de provincie Emsland, brengt Zygmunt regelmatig een bezoekje aan het graf van zijn geliefde broer. Twee foto’s getuigen daarvan. Op 16 mei 1947 heeft de Britse Graves Registration Unit alle graven van de Poolse soldaten in Merksplas opgegraven en overgebracht naar de nieuw opgerichte begraafplaats in Lommel.

Krijgsgevangenkamp Oberlangen
Na de dood van Kazimierz zet Sygmunt Kania zich met zijn regiment in om Alphen te bevrijden. Daarna gaat het naar Breda. De winter van 1944/1945 heeft hij in Breda doorgebracht. Na de winter wordt het 2e Pantserregiment gestationeerd in het noorden van Nederland, in de omgeving van Ter Apel. In april 1945 – er Apel is 11 april 1945 bevrijd – krijgen zij van de Nederlands bevolking informatie dat er net over de grens, ongeveer tien kilometer verder op Duits grondgebied, een kamp ligt waar de Duitsers krijgsgevangenen of politieke gevangenen vasthouden. En dat er onder hen waarschijnlijk Polen zijn.
De commandant van het regiment, luitenant-kolonel Stanislaw Kostuski, organiseert een verkenning. Op 12 april vertrekt een verkenningsgroep naar Oberlangen, waar zich het krijgsgevangenenkamp Stalag VI C bevindt. Als een colonne gepantserde voertuigen het hek van het kamp nadert, openen de Duitsers het vuur. Na een korte tijd staken ze het vuren en geven zich over. De soldaten van het 2e Pantserregiment komen rond 18.00 uur het kamp binnen. De vrouwen beginnen de gebouwen te verlaten. Ze roepen naar de soldaten: 'English? Francais? Americano? Canada sind Sie?' Na een tijdje realiseren ze zich door de patches ‘POLAND’ op de uniformen, dat ze bevrijd zijn door Poolse soldaten. Het is waarschijnlijk het mooiste moment in de geschiedenis van het 2e Pantserregiment: ze bevrijden het kamp waar de vrouwelijke soldaten van de Opstand van Warschau in 1944 zijn opgesloten. De bevrijding van het Poolse kamp door Poolse soldaten is zo’n gebeurtenis dat generaal Stanislaw Maczek al de volgende dag, 13 april 1945, in het kamp aankomt en opdracht geeft de bewoners van het kamp goed te verzorgen. Meer dan 1.700 vrouwelijke gevangenen staan onder de hoede van de Eerste Poolse Pantserdivisie!

Gelukkigste dag
Voor Zygmunt Kania is het uiteindelijk de gelukkigste dag van zijn leven. Hij rijdt met zijn tank als een van de eerste het kamp in. Daar was zijn toekomstige vrouw Wladyslawa gevangen gezet. Ze hebben elkaar niet in het kamp ontmoet, maar twee jaar later inSchotland. Ze was de laatste die haar held vond, herinnerde ze zich na de oorlog.  Wladyslawa Puchala was op 3 oktober 1944 in Warschau gevangen genomen.
Zij is geboren op 11 januari 1925 in het Wola-district in Warschau. Haar droom is verpleegster te worden. Op 5 augustus 1944 rijden de Duitse tanks het Wola-district binnen. Wladyslawa verliest haar ouders en zusje uit het oog. Zij sterven die dag (zwarte zaterdag) met 40.000 andere inwoners en verzetsstrijders. Wladyslawa sluit zich als 19-jarige aan bij het verzet, zij verzorgt de soldaten en helpt anderen in hun laatste uren. Zestig dagen heeft zij honger geleden, ontberingen geleden en gevaar gelopen. Van de voortdurende bombardementen heeft zij haar hele leven last gehad.
Voor Zygmunt Kania is 3 oktober 1944 allesbepalend geweest. Het was een tragische dag dat hij zijn drie jaar jongere broer is verloren, maar ook de dag dat zijn toekomstige vrouw Wladyslawa is gevangen genomen en naar Oberlangen is gestuurd. Was dat niet gebeurd, dan hadden ze elkaar waarschijnlijk nooit ontmoet. Na de ontbinding van de Poolse strijdkrachten in het Westen, gaan Zygmunt Kania en Wladyslawa Puchala ieder afzonderlijk naar het Verenigd Koninkrijk. Ze hebben elkaar in Schotland ontmoet, later is Wladyslawa in Liphook Barracks in Surrey gestationeerd. Uiteindelijk trouwen ze in april 1948 in Oost-Londen. In 1949 wordt hun zoon Andrew geboren. Hij deelde dit mooie verhaal met mij. Zygmunt werkt als kapper, zijn vrouw maakt thuis handtassen en werkt ook in een ziekenhuis. Wladyslawa verzorgt haar man als zijn gezondheid afneemt, de oorlog eist zijn tol. Zygmunt sterft op 67-jarige leeftijd in het Rush Green Hospital in Londen. Hij wordt begraven op het Chadwell Heath Cemetery (Whalebone Lane) in Oost-Londen.

65e Herdenking
Wladyslawa blijft in het huis wonen. Volgens haar zoon Andrew was het een sterke en moedige vrouw, hoewel zij niet echt goed Engels sprak. Grote indruk heeft zij op hem gemaakt toen hij haar begeleidde tijdens de 65ste herdenking van de Opstand van Warschau. Vier dagen lopen ze samen door de Poolse hoofdstad: “Op verschillende plaatsen stak zij kaarsjes aan voor alle vrienden die zij jaren geleden had verloren. De pijn die ze toen, en ook nu weer moet hebben gevoeld, was bijna niet voor te stellen.” Op de gemeenschappelijke begraafplaats in Wola waar haar ouders en zuster met vele anderen zijn begraven, ontmoeten ze een oudere vrouw. “Mijn moeder kwam in gesprek met haar. Ze bleken in hetzelfde appartementenblok te hebben gewoond, bijna buren destijds. Verschillende uren hebben ze herinneringen opgehaald, wie er woonde: een tandarts, een apotheker… Beiden herinnerden zich ook nog het geblaf van een hondje, de hele nacht door. Zij lieten hun tranen de vrije loop, kusten en omarmden elkaar. De vrouw kon niet geloven dat mijn moeder het er levend van had afgebracht.”

Wladyslawa had een ongelofelijke reis: Andrew: “Ik groet haar als soldaat, moeder, oma en als vriend.” Twintig jaar na haar man is zij op dezelfde begraafplaats begraven.

Bijzonder verhaal
Een bijzonder verhaal: een soldaat van het 2e Pantserregiment bevrijdt Baarle-Nassau, bevrijdt een jaar later ook het kamp Oberlangen, waar zijn latere vrouw als ‘dochter van Warschau, deelnemer aan de Opstand in 1944’ is gevangengezet. Helaas wordt zijn jongere broer die bij de bevrijding van Baarle- Nassau is gesneuveld, niet op het Oorlogsmonument in Baarle-Nassau genoemd. Hij was in Merksplas begraven. Kazimierz verdient het om als ‘vergeten bevrijder’ te worden herinnerd in dit artikel.

Foto’s: Andrew Kania,tenzij anders vermeld.

Bij de foto's hieronder staat het originele artikel. Vanwege de vormgeving van de website zijn de pagina's niet volledig te lezen, maar via de onderstaande linkjes kunt u alsnog het originele artikel lezen:

Pagina 1

Pagina 2

Pagina 3

Pagina 4

Pagina 5

omslagfoto: Zygmunt en Kazimierz met vrienden.

Foto 1: Zygmunt met Wladyslawa in UK Liphook Barracks in Surrey.

Foto 2:  Onbekend waar en wanneer deze foto (zit in het familie-album van Zygmunt Kania) is genomen, kan gezien de architectuur in Noord-Brabant of Groningen zijn.